Thứ Năm, 4 tháng 6, 2015
HAI
LOÀI THỰC VẬT CHO CHẤT NHUỘM MÀU CHÀM Ở
LÂM ĐỒNG VÀ QUI TRÌNH TÁCH CHIẾT CHẤT CHÀM TRONG ĐIỀU KIỆN PHÒNG THÍ NGHIỆM
TÓM
TẮT
2 loài thực vật thuộc chi Indigofera của họ đậu (Fabaceae) ở Lâm Đồng: Indigofera suffruticosa Mill.. và Indigofera cassioides Rottl. ex Bl.. cho
chất nhuộm màu chàm (Indigotin). Từ hai loài này, chúng tôi đã xâydựng được
qui trình tách chiết chất chàm trong điều kiện phòng thí nghiệm và ứng dụng sản
phẩm thu được trong việc nhuộm vải.
1.
Mở đầu
Phần lớn các sản phẩm tiêu dùng
hiện nay ở Việt Nam
nói riêng và trên thế giới nói chung đều sử dụng các chất nhuộm có nguồn gốc từ
tổng hợp bằng con đường hóa học. Màu sắc của chất nhuộm có nguồn gốc hóa học đa
dạng và giá thành rẻ tuy nhiên nó đem lại hậu quả xấu cho người tiêu dùng và môi
trường.
Màu nhuộm có nguồn gốc từ thực vật
rất đẹp và tươi, nhưng hiện nay việc sử dụng chúng còn rất hạn chế trong các.
Màu chàm là màu nhuộm tự nhiên mà
đến nay còn được con người sử dụng một cách phổ biến, như nhuộm vải của các dân
tộc thiểu số, nhuộm đồ thủ công mỹ nghệ….
Trong tự nhiên, người ta đã biết đến
một số loài thực vật thuộc các họ khác nhau cho chất nhuộm màu chàm như: Cây chàm
mèo (Strobilanthes cusia (Ness ) O.Kuntze)-(Acanthaceae), chàm nhuộm (Indigofera tinctoria L.)-(Fabaceae).... Tuy nhiên, những loài cây
này lại phân bố ở các tỉnh phía Bắc chứ không có ở các tỉnh phía Nam và
vùng miền núi Tây Nguyên.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã
tiến hành khảo sát một số loài chàm phân bố ở Lâm Đồng cùng chi với loài chàm
nhuộm (Indigofera tinctoria L.) nêu
trên và phát hiện thấy có 2 loài cho chất chàm.
Từ hai loài chàm này, chúng tôi đã
tiến hành xây dựng một qui trình chiết tách chất chàm ra khỏi bộ phận của cây và
đưa về sản phẩm dạng bột để bảo quản và tiến hành nhuộm thử trên sợi vải.
2.
Mẫu vật và phương
pháp nghiên cứu
2.1.
Mẫu vật
- Mẫu vật: cành mang lá.
- Mẫu vật được thu tại đèo Pren, đèo Mimosa và dốc Lang Hanh, Đơn Dương, đèo
Bảo Lộc, Đức Trọng.
- Mẫu được sử dụng ở dạng tươi.
2.2.
Phương pháp
nghiên cứu
-
Phương
pháp điều tra dân gian: xác định các loài thực vật đã và đang được đồng bào dân
tộc thiểu số sử dụng để nhuộm vải thổ cẩm
-
Phương
pháp điều tra và thu mẫu ngoài thực địa: xác định khu phân bố của các loài chàm
được nghiên cứu, thu mẫu từ nơi phân bố về phòng thí nghiệm để tiến hành các
bước tiếp theo
-
Phương
pháp định loại mẫu dựa vào nguồn tài liệu: Phạm Hoàng Hộ (tập 1) (2000) – định
loại chính xác tên khoa học của 2 loài chàm đã được khảo sát
-
Phương
pháp hóa học: xác định dung môi thích hợp để tách chiết chất ind ican có trong cây chàm
-
Phương
pháp vật lý: sử dụng máy lắc làm tăng quá trình oxy hóa chất chàm
3.
Kết quả nghiên
cứu
Qua nhiên cứu chúng tôi đã xác định được
có 6 loài chàm thuộc chi Indigofera phân
bố tại Lâm Đồng, trong đó có 2 loài cho chàm: Chàm muồng ((Indigofera
cassioides
Rottl. ex Bl..), chàm bụi (Indigofera suffruticosa Mill.. )
3.1.
Mô tả 2 loài
chàm ở Lâm Đồng
3.1.1.
Chàm muồng (Indigofera cassioides Rottl. ex Bl..)
Thân bụi cao 1-2 m, nhánh không
lông, lá phụ từ 13-17, lá phụ hình bầu dục xoan ngược, kích thước
2,7 x 1,3 cm, chót cắt ngang hay tà, có gai mũi, mặt trên nâu, mặt dưới
nâu xám, gân phụ cách nhau 1,2 – 2 mm ; lá bẹ hình tam giác, mau
rụng. Chùm ở nách lá, dài 8 – 13 cm, hoa hường tim tím, cao 12 – 14 mm,
noãn sào không lông. Trái xụ xéo vào 3,2 – 0,2 cm, không lông, hột 8
-12, láng. (Hình 1)
3.1.2. Chàm bụi (Indigofera suffruticosa Mill..)
Cây bụi cao 0,5 - 1 m, nhánh có lông nằm, trắng. Lá dài khoảng 10 cm, lá phụ
19 cặp, bầu dục tròn hai đầu, mặt dưới ít có lông, gân phụ có 7 cặp rất mảnh,
cuống phụ dài 1 mm, lá bẹ hình kim cao 6 mm; chùm ở nách lá, dài 3-10 cm, hoa vàng;
đài có lông, răng ngắn. Trái hình trụ, cong cong, dài 1,5-2 cm, có lông nằm, có
5-10 hột, nâu to. (Hình 2)
|
|
Qua quá trình nghiên cứu và khảo sát chúng tôi nhận thấy hai loài chàm này
nếu đưa vào thực tế sử dụng để thu indigotin thì có những ưu nhược điểm như
sau :
-
Ưu điểm : Khu
phân bố khá rộng, thân cây cao và cành mang nhiều lá, thường mọc thành từng
đám, tỷ lệ quả rất cao – thuận lợi cho việc gieo trồng.
-
Nhược điểm : cả
hai loài chàm này chỉ sinh trưởng và phát triển trong thời gian ngắn (6 tháng mùa
khô) ở Lâm Đồng, do đó việc thu hái và chế biến bị hạn chế.
3.2.
|
Qui trình tách chiết
|
(Băm nhỏ)
|
(300C, 2 ngày)
|
(Lọc qua vải màn)
Oxy hóa
|
Kết
tủa bột chàm
|
|
Sấy ở 250C
|
|
3.3.
Ứng dụng của bột
chàm trong việc nhuộm vải
Sau khi thu được bột chàm từ 2
loài chàm nêu trên, tiến hành nhuộm thử chất màu này lên sợi vải.
Các bước tiến hành:
+ Cho 2 (g) bột chàm pha vào 200
(ml) dung dịch nước cất, thu được dung dịch màu xanh chàm – gọi là dung dịch A.
+ Lấy sợi vải màu trắng ngâm vào
dung dịch A trong thời gian 3 giờ. Sau đó, đem phơi khô tự nhiên. Lặp đi lặp
lại quá trình này 10 lần, thu được sợi vải có màu xanh chàm.
|
|
4. Kết luận
Trong số các loài chàm thuộc chi Idigofera của họ Fabaceae (họ đậu) phân
bố tại Lâm Đồng, có 2 loài cho chất chàm – ind igotin: Indigofera
cassioides
Rottl. ex Bl..; Indigofera
suffruticosa
Mill... Hai loài chàm này phân bố ở nhiều vùng trong tỉnh Lâm Đồng.
Kết quả nghiên cứu là tiền đề cho
việc nhân trồng nguồn nguyên liệu cung cấp màu chàm, tách chiết và ứng dụng
chất màu này trong việc nhuộm các sản phẩm như vải thổ cẩm, đồ thủ công mỹ nghệ
tại Đà Lạt.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Đỗ Huy Bích, Đặng
Quang Chung, và nhiều tác giả khác, Cây
thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam. NXB Khoa học và kỹ thuật Hà Nội, 2004.
2.
Võ Văn Chi, Từ điển cây thuốc Việt Nam. NXB Y học,
1997.
3.
Nguyễn Duy Cương,
Nguyễn Hữu Quỳnh, Từ điển bách khoa dược
học. NXB Từ điển bách khoa – Hà Nội, 1999.
4.
Nguyễn Văn Đàn,
Nguyễn Viết Tựu, Phương pháp nghiên cứu
hóa học cây thuốc. NXB Y học chi nhánh TP. Hồ Chí Minh, 1985.
5.
Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam (tập 1). NXB Trẻ, 1999.
6.
Đỗ Tất Lợi, Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y
học, 2001.
7.
Ts Nông Văn Tiếp, Giáo trình Công nghệ hóa thực vật. ĐH
Đà Lạt, 1997.
8.
Pgs, Pts Cao Hữu
Trượng – Pts Hoàng Thị Lĩnh, Hóa học
thuốc nhuộm. NXB Khoa học và kỹ thuật Hà Nội, 1997.
9.
Lê Ngọc Tú và cộng
sự, Hóa sinh học công nghiệp. NXB
Đại học và trung học chuyên nghiệp, 1977.
10. Andrew Pengelly,
The constituents of medicinal plants. Sunflower Herbals
SUMMARY
TWO
PLANT SPECIES HAVING INDIGO DYE IN LAM
DONG PROVINCE
AND EXTRACTIVE PROCESS OF INDIGO IN LABORATORIAL CONTEXT
Hoang Thi Binh
Faculty of Biology, University of D a l at
In Lam Dong province, there are two plant species of
Indigofera in Fabaceae family having
indigo dye, including:
Indigofera cassioides Rottl. ex Bl..; Indigofera
suffruticosa Mill... This reseach was shown distributed
location, and extractive process of indigo in this two plant species.
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét