TỤC TRỒNG CÂY NÊU NGÀY TẾT NGUYÊN ĐÁN TRUYỀN THỐNG VÀ BIẾN ĐỔI
Thứ Năm, 16 tháng 10, 2014
TỤC TRỒNG CÂY NÊU NGÀY TẾT NGUYÊN ĐÁN
TRUYỀN THỐNG VÀ BIẾN ĐỔI
Mỗi năm cứ vào độ cuối tháng một[1] đầu
tháng chạp âm lịch, trước sau tết đại hàn một chút ít, bao giờ cũng vậy các
làng quê Việt Nam chẳng ai bảo ai, rồi ai cũng nói, rồi ai cũng nghe những câu
mà ai cũng biết “Lại sắp tết rồi” hay
“Năm hết tết đến, tháng ngày thoi đưa”.
Người nói, người nghe ai cũng có một cảm xúc trào dâng trong lòng mà chẳng biết
diễn tả như thế nào mà chỉ biết lòng ta sao cứ nao nao xúc động.
1.
Tục trồng cây nêu truyền
thống
Tết một thời điểm đánh dấu sự thay đổi
cũ – mới dù chỉ một vài dây giao thừa ngắn ngủi mà người ta chờ đón và chuẩn bị
mọi thứ từ trước cả tháng. Người ta chuẩn bị cái gì ư, nhiều lắm nào là dọn dẹp
nhà cửa, lau bàn thờ gia tiên, mua sắm đồ đạc thức ăn, quần áo mới… nhưng tựu
chung lại dù nhà nghèo hay giàu có cũng đều có những thứ như câu hát cổ sau đã
gói gém khá nhiều phong tục:
Thịt muối dưa hành câu
đối đỏ
Cây nêu, tràng pháo,
bánh chưng xanh.
Nói đến cây nêu ắt hẳn ai cũng đều gọi
nhớ lại một cảnh sắc đặc biệt của tết nông thôn Việt Nam xưa với những cây nêu
để cả ngọn được trồng ở mỗi sân nhà, sân chùa làng mỗi chiều ba mươi tết.
Theo truyền thuyết xưa kể lại “Cây nêu là dấu tích, hiện vật, bằng chứng của
cuộc đấu tranh dành đất giữa người và quỷ, trong cuộc đấu tranh đó con người đã
thắng. Để khẳng định phạm vi ranh giới, đất đai con người đã treo chiếc áo cà
sa lên ngọn cây nêu. Bóng áo tỏa trùm tới đâu quỷ phải lùi tới đó. Áo cà sa treo
lên gặp gió tỏa rộng hết đất liền quỷ phải ra biển đông ở. Trên ngọn nêu thường
treo lá dứa, túm lông gà, lá thiên tuế hoặc những chiếc khánh bằng đất nung, những
con cá đất nung, cùng một tán lá tròn bằng tre, nứa dán giấy đỏ. Hoặc có nơi
còn treo những chiếc đèn lồng, đèn xếp nhỏ hoặc xếp tiền âm. Ở mặt đất người ta
rắc vôi hình cánh cung mũi tên chỉ ra cổng xung quanh cây nêu để xua đuổi quỷ”[2].
Người ta cho rằng những vật treo trên
cây nêu đều nhằm mục đích bảo vệ và cầu mong hạnh phúc cho con người. Lá dứa
dùng để dọa ma quỷ, cái khánh có chữ “Khánh”
nghĩa đồng giống chữ “Phúc” nhằm cầu
mong phúc đến cho gia đình, lòng gà biểu tượng chó chim thần, một sức mạnh
thiên nhiên giúp người.
Thực ra cây nêu là biểu tượng của vũ trụ,
giúp nỗi liền giữa đất với trời. Cây vũ trụ là nơi đậu của mặt trời và chim thần.
Cuối năm (cuối mùa đông) mới trồng lên với dụng ý ngọn nêu vươn lên đón mùa
xuân, đón ánh mặt trời mùa xuân. Khí dương đối lập với khí âm của quỷ ở biển
đông.
Ngoài ý nghĩa trừ tà ra thì nhiều nơi
khi cây nêu được cắm lên còn nhằm mục đích khẳng định chủ quyền trên mảnh đất của
mình đang sống[3].
Với những ý nghĩa như vậy nên tết đến cả
miền Bắc, Trung, Nam đều trồng cây nêu. Miền Bắc dựng nêu vào buổi trưa, miền
Trung dựng vào buổi chiều, miền Nam dựng vào chạng vang, chiều tối[4]. Tại
sao lại có sự khác nhau về thời gian dựng nêu giữa ba miền là một câu hỏi đặt
ra mà hiện nay vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng. Từ việc dựng nêu đã biểu hiện
sự thống nhất và đa dạng của văn hóa Việt Nam trên khắp ba miền tổ quốc, thống
nhất là tất cả đều trồng nêu còn khác nhau về thời gian trồng nêu. Tuy nhiên thời
gian trồng nêu nói trên cũng chỉ là tương đối mà thôi.
2.
Sự biến đổi của tục trồng
cây nêu trong cuộc sống hiện nay
Hiện nay cùng với sự phát triển của kinh
tế thị trường với nhiều mặt tiến bộ như loại trừ những mặt trái của lễ tục lãng
phí thì bên cạnh đó cũng có nhiều phong tục tốt đẹp của cha ông đang dần bị thất
truyền.
Ngày xưa, cây nêu là biểu tượng cho sự
uy quyền, nhà nào có quyền thế nhất là nhà đó có cây nêu cao nhất. Hiện nay,
phong tục trồng cây nêu ngày tết đã dần mất đi trong cộng đồng người Việt thời
hiện đại, và được thay thế với tục chơi cành hoa đào, hoa mai ngày
tết, bày trong nhà. Nhiều nơi lại thay thế cây nêu bằng việc trồng nêu bên bàn
thờ gia tiên nhằm mục đích vừa thuận lợi vừa dễ dàng trong việc chuẩn bị.
Hiện nay cây nêu chỉ còn bắt gặp lác đác tại một số vùng quê, trong cộng đồng các dân
tộc thiểu số vùng thượng du Bắc Bộ hay Tây Nguyên.
Thiết nghĩ tục trồng
nêu và tục trang trí hoa đào, hoa mai có những nét khác nhau không thể thảy
thay thế cho nhau được. Thực tế dân gian ta có hẳn những sự tích về sự ra đời của
tục trang trí cây đào, cây mai… Còn tục trang trí cây mía bên bàn thờ gia tiên
cũng chỉ nhằm mục đích tạo bóng râm cho bàn thờ gia tiên, làm gậy cho tổ tiên
trống trong ngày tết và cầu cho năm mới được nuôi gà vịt thuận lợi[5],
cầu cho mưa thuận gió hòa làm ăn thuận lợi.
Một mùa xuân nữa lại về
với mọi người, mọi gia đình trên khắp đất nước Việt Nam với những niềm vui và
niềm hứng khởi mới. Xin chúc tất cả chúng ta có một mùa xuân với những ngày tết
đầy ý nghĩa bên gia đình và người thân, trong tết này hãy dựng lên cây nêu
trong ngày cuối năm để cho năm mới gặp nhiều thuận lợi an khang.
Hình dựng cây nêu ngày tết trong cuốn Kỹ thuật của
người An Nam của Henri Oger
Chữ trong bức tranh có nghĩa là “Tuế chung kỳ gia
đa hữu tu soạn” có nghĩa là “Cuối năm
nhiều nhà sửa soạn nhà cửa”.
Lý Viết Trường
Thạch Đạn - Cao Lộc - Lạng Sơn
[1] Theo lịch âm tháng 11
gọi là tháng 1, tháng 12 là tháng chạp, tháng 1 gọi là tháng giêng, các tháng
còn lại gọi bình thường.
[2] Thục Anh (biên soạn),
Phong tục cổ truyền người Việt, Nxb Văn hóa – Thông tin, Tr. 123.
[3] Hoàng Quốc Hải, Văn
hóa phong tục, Nxb Phụ nữ, Tr.27.
[4] Tuy nhiên nhiều nơi
có thể khác, Hoàng Văn Nam dân tộc Nùng Lạng Sơn còn cho rằng người ta thường dựng
cây nêu một cách bí mật vào buổi tối.
[5] Theo tài liệu dân tộc
học.
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét